Apeldoorn is niet alleen een stad op de Veluwe maar de gemeente Apeldoorn telt ook elf dorpen. De gemeentegrenzen komen grotendeels overeen met die van de Hoge Heerlijckheid het Loo; het gebied waarover de Heer van Het Loo vanaf 1694 recht spreekt. Apeldoorn zelf is nog lange tijd een dorp gebleven en zelfs nu er bijna 140.000 mensen in de stad wonen, noemt een aantal Apeldoorners hun woonplaats nog altijd een ‘dorp’. De dorpen in de gemeente Apeldoorn zijn veel minder explosief gegroeid maar hebben elk een eigen geschiedenis en karakter. Van een aantal dorpen gaat de geschiedenis terug tot de vroege middeleeuwen. Apeldoorn (Appoldro) zelf en Uddel (Uttiloch) worden al genoemd in 792 na chr.
De gemeente Apeldoorn telt elf dorpen en een stad. Sinds de middeleeuwen liggen de dorpen in de gemeente vooral in de zone onderaan de stuwwal op de overgang naar het IJsseldal. Hier profiteert men van het hoge, droge landschap (bosbouw, heidebeweiding, jacht en ijzerwinning) en van het lage natte landschap (waterkracht en -winning, weiland en hooiland). Het gewelfde overgangsgebied is geschikt voor akkerbouw, bewoning en infrastructuur. De kleine nederzetting die de basis van Apeldoorn vormt, wordt voor het eerst genoemd in een document uit het jaar 792 en staat daar genoteerd als ‘Appoldro’, wat zoveel betekent als ‘bij het water staande bomen’. Het water dat bedoeld wordt, is het stroompje dat later de naam De Grift krijgt. In de 12de eeuw is Apeldoorn een kerkdorp geworden. Net als in de andere dorpen is landbouw hier het belangrijkste bestaansmiddel. De akkers liggen dichtbij elkaar op de hoger gelegen enken. In de lager gelegen beemden bevinden zich de hooilanden, terwijl de woeste heidegronden worden gebruikt om vee te weiden.
Vanaf het einde van de 19de eeuw ontwikkelt Apeldoorn zich in snel tempo tot een stad met alle voorzieningen die daar bij horen. In de stad zijn geen boeren meer gevestigd maar in een aantal gebouwen dat ooit boerderij geweest is, komt dat dorpse verleden nog aan het licht. Ook in de huizen die in de afgelopen anderhalve eeuw gebouwd werden, komt het dorpse karakter opvallend vaak tot uiting: Apeldoorn heeft meer vrijstaande huizen dan andere steden: de zogenaamde Apeldoornse huisjes. Ook dorpse kwaliteiten als veel groen, rust en gemoedelijkheid maken tot op de dag van vandaag deel uit van Apeldoorn en haar inwoners.
Sporen in het landschap
- Buurten met veel Apeldoornse huisjes: Brinkhorst, De Naald, Apeldoorn Oud Zuid en Oud Zevenhuizen
- Overige dorpen (met als parels de beschermde nederzettingen Hoog Soeren, Radio Kootwijk en Wiesel)
- Oudste gebouwde monument van Apeldoorn: de kerk in Beekbergen
