Bouw K.I.-station Wenum
Wie anno 2023 over het Marktplein in Apeldoorn loopt, kan zich maar moeilijk voorstellen dat hier in de vorige eeuw grootschalige veemarkten werden gehouden en veekeuringen, officieel ‘districtsfokveedagen’ genoemd.
In een district zijn verschillende plaatselijke fokverenigingen actief. Zo heb je bijvoorbeeld in Loenen een fokvereniging genaamd “Ons Belang” voor zwartbont vee, officieel ‘Fries-Hollands veeslag’ geheten. Dan is er nog de fokvereniging “Excelsior” voor roodbont vee, officieel ‘Maas-Rijn-IJssel veeslag’ geheten. Verschil is er ook in kerkelijke gezindten. Protestantse boeren zijn meestal aangesloten bij de Gelderse Maatschappij van Landbouw. Katholieke boeren zijn meestal lid van de Aartsdiocesane Boeren- en Tuinders Bond (A.B.T.B.).
De districtsfokveedag is één keer per jaar in Apeldoorn, meestal rond eind augustus, begin september, en wordt dan altijd door de burgemeester geopend. Ook in plaatsen zoals Zutphen vindt dit soort fokveedagen plaats. Gewone veemarkten zijn in Apeldoorn iedere week op woensdagmorgen en sommige veehandelaren, zoals de Joodse broers Philip en Isidoor de Winter en Sjakie van Gelder uit Voorst, zijn bekende gezichten.
Vlakbij de markt, aan de Stationsstraat, ligt de landbouwcoöperatie Welkoop. De boeren rijden daar met paard en wagen voor het bordes waar ze hun goederen konden lozen. Het paard wordt er met een touw vastgemaakt aan daarvoor bevestigde ringen. Later komen er meer trekkers.
De bekendste boerin van Apeldoorn is koningin Wilhelmina, die een boerderij heeft bij paleis Het Loo. De koeien daar melkt zij vanzelfsprekend niet persoonlijk. Gerrit Jan Wensink runt de boerderij namens Hare Majesteit. De boerderij heeft ook weilanden op het Wenumse veld. Daar laat Wensink, in zijn rol als voorzitter van de ‘Coöperatieve Stierhouderij voor K.I. bij Rundvee’, in 1958 het eerste Apeldoornse station voor kunstmatige inseminatie (K.I.) bouwen. Op de stierenfarm van Wensink staat een keur aan fokstieren, zodat de fokverenigingen niet zelf een of meerdere stieren hoeven aan te schaffen. Tot de komst van de kunstmatige inseminatie stalde de fokvereniging een stier bij een van de aangesloten boeren, waar alle boeren dan met al hun koeien langs moesten. Dat was voor alle betrokkenen lastig. De K.I.-inseminator van het station in Wenum komt gewoon bij de boeren aan huis.
De opkomst van K.I. loopt min of meer gelijk op met de teloorgang van de fokveedagen, al is er geen oorzakelijk verband vast te stellen. Aan de wekelijkse veemarkten komt in de jaren ’70 een einde. Fokveedagen worden nog wel gehouden, maar niet meer midden in de stad. De Apeldoornse fokveedagen vinden tegenwoordig plaats in het buitengebied, bij Wenum Wiesel, Beemte Broekland of Twello.
